ถ้าเราย้อนไปเมื่อหลายปีที่ผ่านมา โลกของเราได้มีแพลตฟอร์มที่เรียกว่า Douyin หรือในภาษาจีนเรียกว่า “抖音” (อ่านออกเสียงแบบภาษาจีนว่า “โต่วยิน”) หรือที่คนไทยเรารู้จักกันในชื่อ TikTok ถือกำเนิดขึ้น ซึ่งถือเป็นแพลตฟอร์มคลิปวิดีทัศน์สั้นสัญชาติจีน เริ่มให้บริการตั้งแต่วันที่ 20 กันยายน 2559 หรือกว่า 8 ปีมาแล้ว โดยมีจุดประสงค์คือ การผลิตและเผยแพร่วิดีทัศน์สั้น ๆ บนโลกออนไลน์ ผู้ใช้สามารถบันทึกคลิปวิดีทัศน์ที่มีความยาวตั้งแต่ 15 วินาที ไปจนถึง 10 นาที และยังสามารถอัปโหลดรูปภาพ ฯลฯ ได้อีกด้วย สามารถทำการลิปซิงค์ สร้างเอฟเฟกต์พิเศษและการตัดต่ออื่น ๆ ได้อย่างง่ายดาย และผู้ใช้สามารถแสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับคลิปวิดีทัศน์ของผู้อื่นในแพลตฟอร์มได้อีกด้วย ซึ่งเดิมที Douyin นั้นเป็นแพลตฟอร์มโซเชียลมีเดียวิดีทัศน์ด้านดนตรีและวิดีทัศน์ที่สร้างสรรค์ ผู้ใช้สามารถเลือกเพลง ถ่ายวิดีทัศน์เพลง และสร้างผลงานของตนเองได้ผ่านซอฟต์แวร์นี้ หลังจากเปิดตัว Douyin ก็ได้รับความนิยมอย่างรวดเร็ว โดยเฉพาะในกลุ่มคนรุ่นใหม่ในจีนแผ่นดินใหญ่1 หลังจากเปิดตัวต่อสาธารณชนได้ไม่นาน Douyin ก็ได้รับความนิยมอย่างมากในประเทศจีน และเมื่อดูสถิติจาก QuestMobile พบว่าช่วงอายุของผู้ใช้แพลตฟอร์ม Douyin ของชาวจีนนั้นเป็นผู้ที่มีอายุต่ำกว่า24 ปี ขึ้นไปจนถึงอายุมากกว่า 50 ปี โดยกลุ่มที่มีการใช้บริการมากที่สุดคือกลุ่มช่วงวัยอายุน้อยกว่า 24 ปี คือร้อยละ 22.5 และรองลงคือกลุ่มช่วงวัยมากกว่า 51 ปีขึ้นไป คิดเป็นร้อยละ 21.72
ภาพที่ 1 ข้อมูลทางสถิติของอัตราผู้ใช้บริการแพลตฟอร์ม Douyin ในช่วงเดือนกันยายน 2566
จากสถิติล่าสุดในเดือนกันยายนของปี 2566 จะเห็นได้ว่าช่วงอายุของผู้ใช้บริการแพลตฟอร์มชาวจีนนั้นมีตั้งแต่เด็ก วัยรุ่น ตลอดจนผู้สูงอายุ และการใช้แพลตฟอร์มนี้ยังคงเป็นที่นิยมอย่างต่อเนื่อง ซึ่งเมื่อวัดออกมาเป็นค่าทางสถิติแล้วนั้น แพลตฟอร์ม Douyin ก็ยังคงมียอดการเข้าถึงที่สูงขึ้นและยอดการใช้บริการในแพลตฟอร์มยาวนานขึ้นอีกด้วย เมื่อเทียบยอดการใช้งานปี 2565 และปี 2566 ข้อมูลจาก QuestMobile พบว่าเวลาใช้งานเฉลี่ยต่อวันของแพลตฟอร์ม Douyin เพิ่มขึ้นจากเดิมในเดือนกันยายน ปี2565 คือ 108.4 นาที และเดือนกันยายน ปี2566 เป็น 115.2 นาที ซึ่งเพิ่มขึ้น 5.5 นาทีจากปีที่แล้ว นี่คือแพลตฟอร์มที่ผู้คนจดจ่อและให้เวลามากขึ้นเรื่อย ๆ
ความนิยมที่สูงขึ้นส่งผลให้แพลตฟอร์ม Douyin เติบโตอย่างก้าวกระโดดในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา ซึ่งเป็นผลมาจากหลากหลายปัจจัย ไม่ว่าจะเป็นคุณภาพของแพลตฟอร์มที่สามารถนำเสนอข้อมูลต่าง ๆ ได้อย่างมีประสิทธิภาพ การใช้งานที่ง่าย ไม่ว่าช่วงวัยใดก็สามารถเข้าถึงได้ อีกทั้งการอัปโหลดข้อมูลต่าง ๆ เพื่อเผยแพร่ผ่านแพลตฟอร์มก็ยังทำได้ง่ายอีกด้วย
Douyin สังคมใหม่ของคนวัยเก่า
จากการรายงานของมหาวิทยาลัย Renmin University of China ซึ่งรายงานข้อมูลผ่านทางสำนักข่าว ซินหัวกล่าวว่า จีนอยู่ในขั้นตอนของการพัฒนากลุ่มสูงวัยในประเทศและการเปลี่ยนแปลงทางสังคมแบบดิจิทัลที่เกี่ยวพันกัน อีกทั้งอินเทอร์เน็ตที่ค่อย ๆ กลายเป็นส่วนหนึ่งที่ขาดไม่ได้ในชีวิตของผู้สูงอายุ ดังนั้นการช่วยเหลือผู้สูงอายุและการส่งเสริมให้ผู้สูงอายุใช้อินเทอร์เน็ตให้เกิดประโยชน์นั้น สามารถช่วยยกระดับชีวิตและความสุขของผู้สูงอายุในโลกที่มีการเปลี่ยนแปลงได้ ศูนย์วิจัยประชากรและการพัฒนาของมหาวิทยาลัยเหรินหมินแห่งประเทศจีน และศูนย์วิจัยเมืองแห่งอนาคตของมหาวิทยาลัยปักกิ่ง ชี้ให้เห็นว่าการใช้วิดีทัศน์สั้นของผู้สูงอายุเป็นสิ่งที่ดี และผู้สูงอายุประมาณ 90% ดูคลิปวิดีทัศน์สั้นโดยเฉลี่ยน้อยกว่าสองชั่วโมงต่อวัน ซึ่งชี้ให้เห็นว่าการใช้วิดีทัศน์สั้นที่อยู่ในแพลตฟอร์ม Douyin นั้นไม่กินเวลาสำหรับผู้สูงอายุในการเข้าร่วมกิจกรรมอื่น ๆ (กิจกรรมแบบออฟไลน์) ในขณะเดียวกันข้อมูลและเนื้อหาในวิดีทัศน์สั้น ๆ ก็สามารถทำให้เกิดกิจกรรมออฟไลน์สำหรับผู้สูงอายุได้เช่นกัน ยกตัวอย่างเช่น ข้อมูลข่าวสารที่ได้พบเห็นในแพลตฟอร์มสามารถนำออกมาเป็นประเด็นสนทนาในกลุ่มผู้สูงอายุได้ ไม่ว่าจะเป็นเรื่องการดูแลสุขภาพและการใช้ชีวิตด้านอื่น ๆ นอกจากนี้ จากรายงานยังพบว่า Douyin ยังช่วยส่งเสริมการออกกำลังกายของผู้สูงอายุได้อีกด้วย และการทำคลิปวิดีทัศน์สั้น ๆ เองก็กลายเป็นงานอดิเรกสำหรับผู้สูงอายุจำนวนมาก และกลายเป็นแรงบันดาลใจในการเข้าร่วมกิจกรรมกลางแจ้ง ก่อนหน้านี้ Douyin ได้เปิดตัวกิจกรรมหนึ่งที่ให้ผู้คนร่วมกันเผยแพร่คลิปการออกกำลังกายสั้น ๆ ของตนเองบนแฮชแท็ก #DOUActionPlan ซึ่งก่อให้เกิดเทรนด์ใหม่ในการบันทึกกิจวัตรการออกกำลังกาย แลกเปลี่ยนประสบการณ์การออกกำลังกาย และแบ่งปันวิถีชีวิตเพื่อสุขภาพบน Douyin โดยมีผู้ใช้งานที่เป็นผู้สูงอายุจำนวนมากเข้าร่วมกิจกรรมนี้ โดยในคลิปส่วนใหญ่จะมีเนื้อหาที่เกี่ยวกับการรำ การออกกำลังกายกลางแจ้ง และการเข้าฟิตเนสสำหรับผู้สูงอายุ โดยหนึ่งในช่องที่ได้รับความนิยมมากในหมู่ผู้สูงอายุ คือช่องที่เกิดขึ้นจากการรวมตัวของผู้สูงอายุกลุ่มหนึ่งคือ ช่อง @苏州奶奶健身团 (ภาษอังกฤษ : Suzhou Grandma Fitness Group) หรือแปลเป็นภาษาไทยว่า “กลุ่มคุณย่าออกกำลังกายเมืองซูโจว” ซึ่งผู้สูงอายุในกลุ่มนี้มีอายุเฉลี่ยมากกว่า 60 ปีขึ้นไป โดยจะมีการถ่ายทอดสดแอโรบิกบน Douyin เวลา 19.00 น. ของทุกคืน3
จาง หยูเจิน วัย 73 ปี หนึ่งในสมาชิกของกลุ่มกล่าวว่า ตนเองมีปัญหาด้านสุขภาพจึงได้เข้าร่วมกลุ่มกิจกรรมดังกล่าว ในช่วงแรกไม่ได้รับการสนันสนุนจากครอบครัว แต่ในปัจจุบันคนในครอบครัวของเธอก็มาร่วมออกกำลังกายด้วย หลังจากกลุ่มกิจกรรมนี้เปิดตัวได้พียง 6 เดือนก็มีผู้ติดตามมากกว่า 31,000 คน ซึ่งปัจจุบันกลุ่มกิจกรรมดังกล่าว ได้เปิดบัญชีแพลตฟอร์ม Douyin อย่างเป็นทางการเมื่อปลายเดือนสิงหาคมปี 2566 มีผู้ติดตามรวม 360,000 คน และยอดกดไลท์รวม 1.7 ล้านครั้ง โดยจะถ่ายทอดสดที่ Pingjiang Wanda Plaza เวลา 19.00 น. ของทุกคืนเป็นเวลาหนึ่งชั่วโมงครึ่ง ปัจจุบันห้องถ่ายทอดสดมีผู้ชมเกือบ 10,000 คนทุกคืน และจำนวนผู้ติดตามยังคงเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง โดยเฉลี่ยแล้วมีจำนวนผู้ติดตามเพิ่มขึ้นอย่างคงที่มากกว่า 300 คนต่อวัน4
Douyin ใช้งานง่ายดีหรือง่ายไป? เราไว้ใจเนื้อหาใน Douyin ได้มากแค่ไหนกันนะ?
ในสถานการณ์ที่การเข้าถึงสังคมออนไลน์ในปัจจุบันเป็นไปอย่างง่ายดาย หลายคนคงตั้งคำถามว่า การเข้าถึงที่ง่ายมากนี้จะมีผลกระทบอะไรตามมาหรือไม่ กลุ่มเปราะบางทั้งเด็กและผู้สูงอายุซึ่งถือเป็นกลุ่มที่ใช้บริการเยอะที่สุดนี้จะได้รับผลกระทบอะไรตามมาหรือไม่ และหากการเข้าถึงเป็นไปได้อย่างง่ายดาย ข้อมูลที่นำเสนอออกมาเป็นข้อมูลที่เหมาะสมเพียงใดต่อกลุ่มเปราะบางเหล่านี้
ปัจจุบันประเทศจีนได้กลายเป็นประเทศที่มีสัดส่วนผู้สูงอายุมากที่สุดในโลก ขณะเดียวกันผู้สูงอายุในประเทศจีนก็มีการปรับตัวและพัฒนาตนเองอย่างรวดเร็วเช่นเดียวกัน รองศาสตร์จารย์กัว หยูเสียและหู เสี่ยงถง ได้ทำการศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างแพลตฟอร์มที่เกิดขึ้นกับกลุ่มของผู้สูงอายุในประเทศจีน พบว่าพฤติกรรมการเข้าถึงอินเทอร์เน็ตของกลุ่มผู้สูงอายุที่ค่อย ๆ ลึกซึ้งยิ่งขึ้น เป็นตัวกำหนดโครงสร้างทางสังคมของผู้สูงอายุ ซึ่งมีอิทธิพลอย่างมากต่อกลุ่มผู้สูงอายุที่อยู่ในกลุ่มเดียวกัน อันมีอิทธิพลโดยตรงต่อทัศนคติของกลุ่มผู้สูงอายุเหล่านั้น5ยกตัวอย่างแพลตฟอร์ม Douyin ที่ได้รับความสนใจเป็นอย่างมากในกลุ่มของผู้สูงอายุ แต่การควบคุมเนื้อหาให้เหมาะสมนั้นเป็นเรื่องที่ยาก จึงก่อให้เกิดปัญหาในการรับและเข้าถึงข้อมูลของผู้สูงอายุขึ้น และอาจเกิดความเสี่ยงต่อสภาพจิตใจและร่างกายของผู้สูงอายุขึ้นได้ โดยอลัน บลอชกี้ รองศาสตราจารย์ด้านจิตวิทยาคลินิกที่มหาวิทยาลัยอลาบามาแห่งเบอร์มิงแฮม ได้ให้คำแนะนำและแสดงความเป็นห่วงต่อสุขภาพจิตจากการเล่น Douyin ไว้ในประเด็น 1) พื้นที่พลังงานลบ กระตุ้นภาวะเครียดและซึมเศร้า 2) คลิปสุดโต่งทำให้เกิดความวิตกกังวลต่อผู้เสพข้อมูล 3) ความเสี่ยงต่อสภาวะสมาธิสั้น Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD)6
เพราะฉะนั้นการรับและเข้าถึงเนื้อหาบนแพลตฟอร์มใดก็ตาม ผู้สูงอายุจำเป็นจะต้องตระหนักถึงข้อดีและข้อเสีย นอกจากนี้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องกับการควบคุมเนื้อหาบนแพลตฟอร์มออนไลน์ก็ต้องมีมาตรการที่เข้มแข็งมากขึ้น รวมไปถึงผู้คนรอบข้าง โดยเฉพาะสมาชิกในครอบครัว ที่ต้องช่วยกันคัดกรองเนื้อหาและส่งเสริมการรู้เท่าทันสื่อ เพื่อให้เกิดประโยชน์และความบันเทิงสูงสุดต่อผู้สูงอายุ
โดย อาจารย์ชาญเดช เทียนทอง อาจารย์ประจำสาขาวิชาการสอนภาษาจีน คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏพระนครศรีอยุธยา
เผยแพร่เมื่อ 25 มกราคม 2567
รายการอ้างอิง
- QuestMobile Research Institute. (21 November 2023). QuestMobile’s 2023 new media ecological insights: The number of industry users is 088 billion, user transfer and diversion have entered a new stage, and the platform seeks growth and monetization in two major ways. https://www.questmobile.com.cn/research/report/1726888249161519105
- BBC News. (9 July 2020). Douyin and Douyin: from obscurity to controversy. https://www.bbc.com/zhongwen/simp/world-53356360
- (6 March 2023). Renmin University report: Using Douyin to help increase the amount of outdoor exercise time spent by the elderly. http://www.xinhuanet.com/tech/20230306/fe764396a2744468b89c9a6244f34938/c.html
- China Jiangsu Net. (25 February 2021). “Suzhou Grandma Fitness Group” is popular. https://jsnews.jschina.com.cn/sz/a/202102/t20210225_2734999.shtml
- Hu Xiaotong. (2021). Research on the presentation of the image of the elderly in Douyin short videos (Master’s thesis, Shenyang Normal University).
- Alan Blotcky. (18 November 2021). What’s Douyin doing to our kids? Concerns from a clinical psychologist. https://www.nydailynews.com/2021/11/18/whats-Douyin-doing-to-our-kids-concerns-from-a-clinical-psychologist/