ภาษาสื่อกับการสร้างการรับรู้ของผู้สูงอายุ

By /

ในยุคดิจิทัลที่ข้อมูลข่าวสารสามารถเข้าถึงได้ง่ายเพียงปลายนิ้วสัมผัส บทบาทของภาษาที่ใช้ในสื่อมีความสำคัญอย่างยิ่งในการกำหนดการรับรู้ (perception) โดยเฉพาะสำหรับผู้สูงอายุที่อาจไม่เชี่ยวชาญในการใช้เทคโนโลยีดิจิทัลเท่ากับคนรุ่นใหม่ ภาษาในสื่อสามารถส่งผลกระทบอย่างลึกซึ้งต่อความเข้าใจและการรับรู้ของผู้สูงอายุ การใช้ภาษาไม่ได้เป็นเพียงการสื่อสารเท่านั้น แต่ยังมีบทบาทสำคัญในการตีความข้อมูล การซึมซับความหมาย และการตอบสนองต่อข้อมูลเหล่านั้นด้วย1 บทความนี้จะสำรวจถึงผลกระทบของภาษาที่ใช้ในสื่อต่อการรับรู้ของผู้สูงอายุ โดยเน้นที่ผลกระทบทางจิตวิทยาและสังคมเป็นสำคัญ

ภาษาสื่อเป็นเครื่องมือที่มีพลัง สามารถช่วยให้เข้าใจหรือบิดเบือนความจริงได้ สื่อมักใช้เทคนิคทางภาษา เช่น การสร้างกรอบความหมาย (framing) การใช้อุปลักษณ์ (metaphor) และการใช้คำกล่าวเกินจริง (hyperbole) ในการสร้างเรื่องราวที่มีผลต่อการรับรู้ของผู้ชม2 โดยเฉพาะผู้สูงอายุที่มักพึ่งพาสื่อแบบดั้งเดิม ซึ่งมีแนวโน้มที่จะเป็นกลุ่มเป้าหมายที่เปราะบางต่อเทคนิคเหล่านี้ การนำเสนอข้อมูลในลักษณะที่ต่างออกไปอาจนำไปสู่ความเข้าใจผิด (misunderstandings) การตอกย้ำภาพลักษณ์เชิงลบ (reinforcing stereotypes) หรือสร้างความกลัวและความกังวลที่ไม่จำเป็น (creating unnecessary fear or anxiety) ในกลุ่มนี้3

หนึ่งในวิธีที่สำคัญที่สุดที่ภาษาสื่อส่งผลต่อผู้สูงอายุคือการสร้างกรอบความหมาย การสร้างกรอบความหมาย คือการนำเสนอข้อมูลในลักษณะที่มีผลต่อการตีความในประเด็นเฉพาะ ตัวอย่างเช่น รายงานข่าวที่เกี่ยวกับสุขภาพมักใช้ภาษาที่เน้นถึงความเสี่ยงหรืออันตราย ซึ่งอาจทำให้ผู้สูงอายุรับรู้ถึงสภาพสุขภาพบางประการว่ามีความน่ากลัวมากกว่าความเป็นจริง4 ทำให้เกิดความกังวลและความเครียดที่เพิ่มขึ้น โดยเฉพาะเมื่อภาษาที่ใช้เป็นภาษาที่สร้างความตื่นตระหนกหรือภาษาที่เกินจริง

อุปลักษณ์เป็นอีกหนึ่งเทคนิคที่มักถูกนำมาใช้ในสื่อ ซึ่งมีผลกระทบที่ทรงพลัง ถ้อยคำอุปลักษณ์ทำให้ประเด็นที่ซับซ้อนง่ายขึ้นสำหรับการทำความเข้าใจ อย่างไรก็ตาม อุปลักษณ์อาจสร้างการรับรู้ที่บิดเบือนไปหรือมีลักษณะเรียบง่ายเกินความเป็นจริงไป ตัวอย่างเช่น การอธิบายสถานการณ์ทางการเงินที่ตกต่ำว่าเป็น “การพังทะลาย”  อาจทำให้เกิดภาพลักษณ์ของความหายนะและความเสียหายที่ไม่สามารถแก้ไขได้ ทำให้ผู้สูงอายุเกิดความกังวลมากเกินไปเกี่ยวกับความมั่นคงทางการเงินของตนเอง5 ภาษาดังกล่าวอาจส่งผลต่อการตัดสินใจและพฤติกรรมของพวกเขา แม้ว่าสถานการณ์จริงอาจไม่ร้ายแรงเท่าที่ถ้อยคำอุปลักษณ์บอกใบ้

การใช้คำกล่าวเกินจริงในภาษาสื่อยังส่งผลกระทบอย่างมากต่อการรับรู้ของผู้สูงอายุอีกด้วย คำกล่าวเกินจริงหมายถึงการใช้ภาษาที่เกินจริงเพื่อกระตุ้นให้เกิดการตอบสนองทางอารมณ์ที่รุนแรง เมื่อใช้ในรายงานข่าวหรือโฆษณา ภาษาที่เกินจริงอาจทำให้ความกลัวเพิ่มขึ้นหรือสร้างความคาดหวังที่ผิดพลาด ตัวอย่างเช่น วลีอย่าง “การรักษาแบบปฏิวัติ” (revolutionary treatment) หรือ “วิกฤตที่ไม่เคยมีมาก่อน” (unprecedented crisis) อาจทำให้ผู้สูงอายุประเมินประสิทธิภาพของวิธีการรักษาทางการแพทย์หรือความรุนแรงของปัญหาสังคมสูงเกินไป6 สิ่งนี้อาจส่งผลต่อกระบวนการตัดสินใจของพวกเขา บางครั้งอาจนำไปสู่การตัดสินใจโดยอิงจากอารมณ์มากกว่าการวิเคราะห์เชิงเหตุผล

ประเด็นสำคัญอีกประเด็นหนึ่งคือ บทบาทของน้ำเสียงในภาษาสื่อ น้ำเสียงของข้อความ ไม่ว่าจะเป็นน้ำเสียงที่สร้างความหวัง ความกลัว หรือความเป็นกลาง สามารถมีอิทธิพลอย่างมากต่อการรับรู้ข้อมูลของผู้สูงอายุ น้ำเสียงที่สร้างความหวังในรายงานเกี่ยวกับความก้าวหน้าทางการแพทย์สามารถสร้างแรงบันดาลใจให้เกิดความหวังและความมุ่งมั่น ส่งเสริมให้ผู้สูงอายุแสวงหาวิธีการรักษาใหม่ ๆ ในทางกลับกัน น้ำเสียงที่เป็นลบในรายงานเกี่ยวกับการตกต่ำทางเศรษฐกิจอาจนำไปสู่ความวิตกกังวลที่เพิ่มขึ้นและความรู้สึกสิ้นหวัง7 น้ำเสียงของภาษาสื่อจึงมีบทบาทสำคัญในการกำหนดการตอบสนองทางอารมณ์ของผู้สูงอายุต่อข่าวสารและข้อมูล

ทฤษฎีอัตลักษณ์ทางสังคม (Social Identity Theory) กล่าวว่า มนุษย์สร้างอัตลักษณ์และความภาคภูมิใจในตนเองจากการเป็นสมาชิกในกลุ่มต่าง ๆ รวมถึงกลุ่มอายุด้วย ภาษาของสื่อที่ตอกย้ำภาพลักษณ์เชิงบวกเกี่ยวกับผู้สูงอายุ เช่น การนำเสนอว่าพวกเขาเป็นคนที่มีความรู้และประสบการณ์ สามารถเสริมสร้างความภาคภูมิใจในตนเองและส่งเสริมพฤติกรรมที่ดีขึ้น ในทางกลับกัน ภาษาที่ตอกย้ำภาพลักษณ์เชิงลบ เช่น การแสดงให้เห็นว่าผู้สูงอายุเป็นคนอ่อนแอหรือไม่ทันสมัย อาจนำไปสู่การลดความภาคภูมิใจในตนเองและการถอนตัวทางสังคม (social withdrawal)8 สิ่งนี้ชี้ให้เห็นถึงความสำคัญของการเลือกใช้ภาษาที่ระมัดระวังในการนำเสนอผู้สูงอายุในสื่อ

นอกจากนี้ ความสามารถในการเข้าถึงภาษาสื่อยังมีความสำคัญอย่างยิ่งสำหรับผู้สูงอายุ เมื่ออายุมากขึ้น ความสามารถทางปัญญา เช่น ความเร็วในการประมวลผลและความจำอาจลดลง ทำให้เข้าใจข้อมูลที่ซับซ้อนหรือที่ถูกนำเสนออย่างรวดเร็วได้ยากขึ้น สื่อที่ใช้ภาษาที่ชัดเจนและตรงไปตรงมามีแนวโน้มที่จะเข้าถึงผู้สูงอายุได้ดีกว่า ทำให้พวกเขาสามารถมีส่วนร่วมกับเนื้อหาได้อย่างลงตัว ในทางกลับกัน ภาษา หรือคำศัพท์ที่ซับซ้อนเกินไปอาจทำให้ผู้สูงอายุรู้สึกเหินห่าง ลดความสามารถในการรับข้อมูลและมีส่วนร่วมกับเหตุการณ์ปัจจุบัน9

การทำซ้ำรูปแบบภาษาบางอย่างในสื่อยังสามารถมีอิทธิพลต่อการรับรู้ของผู้สูงอายุอีกด้วย การได้รับคำบางคำหรือวลีบางวลีซ้ำ ๆ อาจทำให้มุมมองหรือความคิดบางอย่างกลายเป็นเรื่องปกติ ตัวอย่างเช่น การอ้างถึง “การเสื่อมของสังขารที่หลีกเลี่ยงไม่ได้” อย่างต่อเนื่องในการพูดถึงวัยชรา อาจทำให้เกิดการรับรู้เชิงลบเกี่ยวกับกระบวนการชรา ทำให้ผู้สูงอายุซึมซับความคิดเหล่านี้และมองวัยชราในแง่ร้าย สิ่งนี้อาจส่งผลต่อทัศนคติของพวกเขาต่อการแก่ตัวเองและลดทอนความเป็นอยู่โดยรวมของพวกเขา10

ภาษาสื่อยังมีบทบาทในการกำหนดการรับรู้ของผู้สูงอายุที่มีต่อเทคโนโลยีอีกด้วย เมื่อเทคโนโลยีดิจิทัลกลายเป็นส่วนสำคัญในชีวิตประจำวันมากขึ้น วิธีการที่พูดถึงเทคโนโลยีในสื่อสามารถมีอิทธิพลต่อความเต็มใจของผู้สูงอายุในการยอมรับและใช้งาน ภาษาที่แสดงให้เห็นว่าเทคโนโลยีซับซ้อนหรือเข้าถึงยากอาจทำให้ผู้สูงอายุไม่กล้าใช้เครื่องมือดิจิทัลใหม่ ๆ เพิ่มความเหลื่อมล้ำทางดิจิทัล (digital divide) ในทางกลับกัน ภาษาที่เน้นความง่ายในการใช้งานและประโยชน์ของเทคโนโลยีอาจกระตุ้นให้ผู้สูงอายุยอมรับเครื่องมือเหล่านี้ ส่งผลให้คุณภาพชีวิตของพวกเขาดีขึ้น11

ผลกระทบทางอารมณ์ของภาษาสื่อที่มีต่อผู้สูงอายุไม่ควรถูกประเมินต่ำเกินไป ภาษาที่กระตุ้นให้เกิดอารมณ์ที่รุนแรง เช่น ความกลัว ความโกรธ หรือความเศร้า สามารถมีผลกระทบยาวนานต่อสุขภาพจิตของผู้สูงอายุ การได้รับภาษาที่สร้างความกลัวหรือภาษาที่เป็นลบอย่างต่อเนื่องอาจทำให้เกิดความวิตกกังวล ความซึมเศร้า และปัญหาสุขภาพจิตอื่น ๆ ดังนั้น จึงจำเป็นอย่างยิ่งที่สื่อต้องตระหนักถึงน้ำหนักทางอารมณ์ของภาษาที่ใช้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อพูดถึงหัวข้อที่เกี่ยวข้องกับผู้สูงอายุ12

โดยสรุป ภาษาที่ใช้ในสื่อมีผลกระทบอย่างลึกซึ้งต่อการรับรู้ของผู้สูงอายุ ไม่ว่าจะเป็นความเป็นอยู่ทางอารมณ์ ทัศนคติที่มีต่อการชราภาพลงของตัวเอง และทัศนคติที่มีต่อเทคโนโลยีใหม่ ๆ เมื่อภูมิทัศน์ดิจิทัล (digital landscape) พัฒนาอย่างต่อเนื่อง ผู้เชี่ยวชาญด้านสื่อจึงต้องตระหนักถึงพลังของถ้อยคำและความรับผิดชอบที่ต้องมาด้วยกัน การใช้ภาษาที่ชัดเจน ถูกต้อง และเคารพต่อผู้สูงอายุจะช่วยให้สื่อสามารถส่งเสริมให้ผู้สูงอายุได้รับข้อมูลที่ถูกต้อง มีความมั่นใจ และได้รับการสนับสนุนในการมีส่วนร่วมกับโลกในปัจจุบัน แนวทางนี้ถือเป็นสิ่งจำเป็นในการสร้างสังคมที่ครอบคลุมและเข้าใจมากขึ้น ซึ่งผู้สูงอายุสามารถดำเนินชีวิตในโลกสมัยใหม่ได้อย่างมั่นใจและชัดเจน

เขียนโดย
ดร.จิณวัฒน์ แก่นเมือง
สถาบันไทยศึกษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

รายการอ้างอิง

  1. Smith, R., & Johnson, M. (2020). Digital media and the perception of reality: The influence of language on public opinion. Journal of Communication Studies, 35(2), 78-94. https://doi.org/1080/10584609.2020.1731086
  2. Jones, T. (2019). Framing, metaphor, and narrative: The linguistic tools of media manipulation. Language and Society, 29(4), 205-223. https://doi.org/10.1017/S004740451900020X
  3. Williams, K., Smith, M., & Johnson, T. (2021). Media language and its impact on older adults: A study of vulnerability and stereotyping. International Journal of Aging and Society, 10(3), 250-266. https://doi.org/10.18848/2160-1909/CGP/v10i03/250-266
  4. Garcia, M., & Lee, A. (2018). Framing health: How media language shapes public perceptions of health risks. Health Communication Review, 23(1), 15-29. https://doi.org/10.1080/10410236.2018.1423891
  5. Thompson, G. (2017). Metaphors we mediate by: The role of figurative language in media narratives. Discourse & Society, 28(6), 623-640. https://doi.org/10.1177/0957926517721087
  6. Carter, R. (2020). The impact of hyperbolic language in media: How exaggeration influences public perception. Journal of Media Studies, 12(3), 45-62. https://doi.org/10.1016/j.jmeds.2020.03.002
  7. Nguyen, C., & Harrison, J. (2021). The role of tone in media reporting: How language influences public emotion and behavior. Media Psychology, 28(2), 120-136. https://doi.org/10.1080/15213269.2021.1901654
  8. Tajfel, H., & Turner, J. C. (1979). An integrative theory of intergroup conflict. In W. G. Austin & S. Worchel (Eds.), The Social Psychology of Intergroup Relations (pp. 33-47). Brooks/Cole. https://doi.org/10.4324/9780429498474-5
  9. Harwood, J. (2007). Understanding media accessibility for older adults: Cognitive decline and information processing. Gerontology and Communication, 18(2), 99-112. https://doi.org/10.1016/j.geroncom.2007.02.004
  10. Levy, B., Slade, M., Kunkel, S., & Kasl, S. (2002). Aging stereotypes: Their effects on the health of older adults. Journal of Gerontology: Psychological Sciences, 57(3), 203-211. https://doi.org/10.1093/geronb/57.3.P203
  11. Selwyn, N. (2004). The information aged: A qualitative study of older adults and information technology. Ageing & Society, 24(4), 451-476. https://doi.org/10.1017/S0144686X04002423
  12. Pearlin, L. I., Menaghan, E. G., Lieberman, M. A., & Mullan, J. T. (1981). The stress process. Journal of Health and Social Behavior, 22(4), 337-356. https://doi.org/10.2307/2136676
Scroll to Top