อีเมลเป็นเครื่องมือสื่อสารที่มีความสำคัญในสังคมยุคใหม่ เนื่องจากการใช้อีเมลไม่ได้ถูกจำกัดเฉพาะกับคนรุ่นใหม่และคนที่มีอาชีพที่ใช้คอมพิวเตอร์เท่านั้น การใช้อีเมลในกลุ่มผู้สูงอายุก็ได้รับความนิยมเพิ่มขึ้นเช่นกันเนื่องจากเป็นประโยชน์ในหลาย ๆ ด้านของการใช้ชีวิต ไม่ว่าจะเป็น การติดต่อและแลกเปลี่ยนข้อมูลผู้สูงอายุสามารถใช้อีเมลในการติดต่อกับครอบครัวและเพื่อนฝูง โดยเฉพาะถ้ามีคนที่อาศัยอยู่ห่างไกล อีเมลเป็นช่องทางที่สะดวกและคุ้มค่าในการแลกเปลี่ยนข้อมูล รูปภาพ และอัพเดตชีวิตของตนเองให้คนอื่นได้รับรู้
ผู้สูงอายุสามารถใช้อีเมลเพื่อรับข้อมูลจากจดหมายข่าว ข่าวสาร และข้อมูลที่เกี่ยวข้องกับความสนใจของตนเอง เช่น การสมัครรับจดหมายข่าวหรือรับข้อมูลที่ทันสมัยจากองค์กรที่ตนเองสนใจ ผู้สูงอายุสามารถใช้อีเมลในการรับการแจ้งเตือนเกี่ยวกับการนัดหมายทางการแพทย์หรือปฏิทินงาน ทำให้สามารถติดตามวันและเหตุการณ์สำคัญได้อย่างทันท่วงที นอกจากนั้น อีเมลยังสามารถช่วยจัดการทางการเงินได้ ผู้สูงอายุมักใช้อีเมลในการซื้อสินค้าออนไลน์และจัดการบัญชีธนาคาร รับแจ้งเตือนทางอีเมลเกี่ยวกับธุรกรรมและใบเสร็จรับเงิน เป็นต้น ไม่เพียงเท่านั้น ผู้สูงอายุยังอาจใช้อีเมลเพื่อเชื่อมโยงกับชุมชนออนไลน์ต่าง ๆ เช่น ชมรมหรือกลุ่มที่มีความสนใจร่วมกัน ตลอดจนการเรียนรู้สิ่งใหม่ ๆ ผ่านทางออนไลน์ ผู้สูงอายุบางคนอาจใช้อีเมลเพื่อลงทะเบียนเรียนหลักสูตรออนไลน์ เข้าถึงแหล่งข้อมูลทางการศึกษา หรือเข้าร่วมกิจกรรมการเรียนรู้ตลอดชีวิตเพื่อเพิ่มพูนความรู้ทักษะใหม่ ๆ ได้เสมอ
ที่สำคัญ สามารถใช้อีเมลเพื่อรับข้อมูลด้านสุขภาพจากผู้ให้บริการด้านสุขภาพ แชร์ข้อมูลทางการแพทย์ กระทั่งสื่อสารกับกลุ่มผู้ให้การช่วยเหลือเรื่องสุขภาพเฉพาะทาง สิ่งเหล่านี้สามารถจัดเก็บไว้ในอีเมล ถือเป็นการเก็บบันทึกเอกสารสำคัญในรูปแบบดิจิทัล เช่น เอกสารทางกฎหมาย กรมธรรม์ประกันภัย หรือเอกสารของหน่วยงานรัฐที่จำเป็นต้องใช้ในภายหลัง1, 2
อย่างไรก็ตาม มีข้อควรพิจารณาหลายประการเพื่อให้การใช้อีเมลเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพและปลอดภัย ได้แก่ ไม่ใช่ผู้สูงอายุทุกคนจะคุ้นเคยกับเทคโนโลยี หรือบางคนอาจจะไม่ได้รับการฝึกอบรมให้ใช้อีเมลได้อย่างมีประสิทธิภาพ ส่งผลให้ผู้สูงอายุมีความเสี่ยงต่อการถูกหลอกลวงออนไลน์และละเมิดความเป็นส่วนตัวผ่านช่องทางอีเมล ดังนั้นการอบรมและการเสริมทักษะวิธีคิดให้เกิดความรอบคอบในการใช้เทคโนโลยีเป็นสิ่งสำคัญ
นอกจากนั้น ยังมีผลกระทบจากการใช้อีเมลในการลงชื่อเข้าใช้งานตามเว็บไซต์ต่าง ๆ ซึ่งอาจทำให้เข้าถึงข้อมูลที่ผู้สูงอายุต้องการได้ โดยไม่ต้องจำชื่อผู้ใช้หรือรหัสผ่านซับซ้อน ทำให้มีความสะดวกสบายสำหรับผู้สูงอายุ แต่ก็มีข้อกังวลด้านความปลอดภัย เพราะการดูแลความปลอดภัยของบัญชีอีเมลเป็นสิ่งสำคัญ เพื่อป้องกันความเสี่ยงที่อาจเกิดขึ้นจากการบุกรุกที่ต้องการใช้ข้อมูลของเราไปใช้ในทางร้าย
ผลกระทบของการใช้อีเมลในกลุ่มผู้สูงอายุไทย อาจมีหลายประการ เช่น อุปสรรคด้านภาษา เพราะผู้อาวุโสชาวไทยจำนวนมากอาจไม่เก่งภาษาอังกฤษ และการลงชื่อเข้าใช้อีเมลมักออกแบบมาเป็นภาษาอังกฤษหรือแปลภาษาไทยที่ไม่ง่ายต่อความเข้าใจ ประการที่สอง ความรู้ด้านดิจิทัลมีจำกัด กล่าวคือ ผู้สูงอายุชาวไทยส่วนใหญ่อาจเข้าถึงเทคโนโลยีและอินเทอร์เน็ตได้ไม่ครอบคลุม ทั้งยังขาดความรู้ด้านดิจิทัลอาจทำให้การลงชื่อเข้าใช้อีเมลได้อย่างยากลำบาก โดยเฉพาะอย่างยิ่งในกลุ่มที่ไม่เคยใช้อีเมลมาก่อน ประการที่สาม ผู้สูงอายุชาวไทยอาจต้องการความช่วยเหลือจากสมาชิกในครอบครัว หรือผู้ดูแล ในการตั้งค่าและจัดการบัญชีอีเมลในขั้นตอนต่าง ๆ การพึ่งพาผู้อื่นในลักษณะนี้อาจก่อให้เกิดการรั่วไหลของข้อมูลส่วนตัวของผู้สูงอายุเองที่ไม่ชำนาญหรือไม่ระวังในประเด็นนี้ จนอาจนำไปสู่การถูกหลอกลวงทางออนไลน์และการละเมิดความเป็นส่วนตัวมากขึ้น เพราะว่ามีประสบการณ์ในเรื่องความปลอดภัยออนไลน์น้อย หรือรู้เท่าไม่ถึงการ3, 4
ทั้งนี้ทั้งนั้น แม้ว่าการใช้อีเมลจะทำให้ผู้สูงอายุเกิดความสะดวกในการดำรงชีวิตในโลกปัจจุบัน แต่ก็สามารถนำความเสี่ยงที่ไม่พึงประสงค์มาได้อีกเช่นกัน โดยเฉพาะผู้สูงอายุชาวไทย การช่วยเป็นหูเป็นตาหรือตรวจสอบให้แน่ใจว่าแฟลตฟอร์มหรือการใช้งานเว็บไซต์ต่าง ๆ ที่มีอีเมลเข้าไปผูกโยงนั้น จะเป็นมิตรกับผู้ใช้สำหรับกลุ่มคนอย่างแท้จริง ก็จะเป็นประโยชน์ในการใช้ชีวิตของผู้สูงวัยด้วย รวมไปถึงการจัดการกับอุปสรรคด้านภาษาก็ถือเป็นส่วนสำคัญที่ทำให้ผู้สูงอายุไทยได้ใช้ประโยชน์จากอีเมลได้อย่างเต็มที่เช่นกัน
โดย ศูนย์วิชาการด้านการรู้เท่าทันสื่อของผู้สูงอายุ (ICEM)
เผยแพร่ วันที่ 9 ธันวาคม 2566
รายการอ้างอิง
- Singh, H., Fox, S., Petersen, N., Shethia, A., & Street, R. (2009). Older patients’ enthusiasm to use electronic mail to communicate with their physicians: cross-sectional survey. Journal of Medical Internet Research, 11(2), e1143.
- Home Care. (2015). Five Reasons Why Seniors Should Have an Email Account. https://inhomecarenj.com/five-reasons-why-seniors-should-have-an-email-account/
- Sivagumaran, S. (2023). Challenges of Online Security for Senior Citizens. Department of Computer and Systems Sciences, Stockholm University.
- Almeida-Ferreira, S., Veloso, A. I., & Mealha, O. (2017). Older Adults and Email Use: The challenges facing interface co-design. Networking Knowledge, 10(1), 44-63.
- Momeni, M., Hariri, N., Nobahar, M., & Noshinfard, F. (2018). Barriers and challenges experienced by seniors in using online social networks: a phenomenological study. Middle East Journal of Rehabilitation and Health, 5(1), 1-6. https://doi.org/10.5812/mejrh.65310